Cirit, at üzerinde süngü ve mızrağın düşmana daha iyi savrulması amacıyla ortaya çıkmış bir oyundur. Bu durumda cirit ağacının veya aletinin savaş gücünü geliştirmek için bir eğitim malzemesi olarak ortaya çıktığı, bu eğitim malzemesiyle at üzerinde alıştırmalar yapılmak suretiyle kurallı bir oyun şeklini almıştır.
Cirit, bir diğer deyimle Çavgan, Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları bir ata sporudur.
Alparslan'la beraber Anadolu'ya girmiş olan cirit daha sonra Avrupa'ya ve Arabistan ülkelerine sıçramıştır. 17. yüzyılda Fransa'da, Almanya'da ve diğer ülkelerde de Cirit Oyunu yayılmıştır.16. yüzyılda Osmanlı Türkleri tarafından bir Savaş Oyunu olarak kabul edildi. 19. yüzyılda bütün Osmanlı ülkesi ve saraylarının en büyük gösteri sporu ve oyunu oldu. Cirit, aynı zaman tehlikeli bir oyun olduğundan 1826 yılında II. Mahmut tarafından yasak edildi. Fakat daha sonra yine Osmanlı Ülkesi'nin başta gelen meydan ve savaş oyunu olarak her tarafa yayıldı.
Anadolu'nun hemen her köşesinde düğünlerde ve bayramlarda köy delikanlıları ve kasaba halkı Cirit Oyunu'nu oynamaktadır. Büyük şehirlerimize karşı köy ve kasabalarımızda yaşamaktadır. Sinop köylerinden Gaziantep'e, Bursa'dan Antalya'ya kadar Doğu, Batı, Güney ve Kuzey Anadolu'da köylerimizin güreşle beraber başlıca yiğitlik ve savaş oyununu teşkil etmektedir. Halkın ilgisini çekmek için cirit meydanında davullar ve zurnalar çalınır. Ayrıca Yurtdışı İran, Afganistan ve Türkistan Türkleri ile Türklerle meskûn diğer Asya yörelerinde de hâlâ canlılığını ve geleneğini sürdürmektedir.
Cirit Oyunu'nda 2 takım bulunur. Bu takımlar 70 ilâ 120 metre genişliğindeki bir alanda karşılıklı olarak alanın en gerisinde 5'er, 6'şar veya 7'şer kişi olarak dizilirler. Ciritçiler bölgesel giyimleriyle atlarına biner. Sağ ellerine atacakları ilk ciriti, diğer ellerine de yedek ve kamçı alırlar. İki tarafın birinden bir atlı öne fırlar, karşı dizinin önüne 30-40 metre kadar yaklaşır. Alay durağındaki rakip takım oyuncularından birine Sağ elindeki ciriti savurur, sonra geri döner, atını kendi dizisine doğru mahmuzlar. Karşı tarafın oyuncusu hızla onu takip eder, elindeki ciriti geri dönüp kaçan karşı taraf elemanına fırlatır. Bu kez ilk oyuncunun çıktığı sıradan diğer bir ciritçi onu karşılar. İkinci diziden çıkan, sırasındaki yerini almak için süratle yerine dönmeye çalışır. Bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar.
Atlı Cirit Oyun Kuralları
Bugün Anadolu'da pek çok ilimizde ilgiyle izlenen ve oynanan Cirit oyunu ve kuralları şu şekildedir:
Cirit , 120x40m.'lik beyaz çizgilerle bölünmüş bir alanda oynanır. Oyun süresi 35 dakikalık 2 devreden toplam 70 dakikadır. Oyun alanının boyu 32 m. Eni 40m. Arkasındaki yasak alan 6m, alay durağı 6m.dir. Cirit sopası uzunluğu 110 cm.dir.
Alay Durağı:Takımın tek dizi halinde durduğu 6m. derinliğindeki bölge.
Yasak Alan:Alay durağı ile atış sahası arasında çizgilerle sınırlı orta sahaya 5m. derinliğindeki alandır. Burada karşı takımdan 2 atlı bulunabilir. Fazlasına eksi bir puan verilir.
Atış Alanı:Yasak alanın son çizgisinden oyun alanının ortasına 7m. derinliğinde alandır. Alaya hücum eden sporcu bu alana girip cirit atma mecburiyetindedir. Bunun dışında atış yaparsa eksi 1 (bir) puan alır. Her takım 7 atlıdan oluşur. Her takımın 2 yedek oyuncusu vardır. Bunlar hakeme haber vermek koşulu ile oyunun herhangi anında değişim yapabilir. Oyundan çıkan bir daha oyuna giremez. Oyun puanlamalara göre sonuçlanır. Eksi puanlar artı puanlardan çıkarılır. Toplam puanı yüksek olan takım galip sayılır.
Puan alıcı ve puan verici hareketlerin sayısal değerleri aşağıya çıkarılmıştır.
Puan alınan hareketler
- Ciritçiye isabet orta sahada 4
- Ciritçiye isabet alay durağında 4
- Rakibini yakalayıp bağışlama 3
- Rakibini kesme 3
- Atılan ciriti oyun alanında havada tutma +3 (alay durağı yasaklanan hariç)
- Oyun alanında çelme yapan (kamçı ve sopa)sporcuya karşı takıma isabet sayılır.(+4) puan verilir.
Puan kaybedilen hareketler
- Yakın mesafede rakibine cirit atma 3
- Atını rakip atlıya kasten çarptırma 3
- Ciriti ata kasten vurma 1
- Atı ile karşı alaya girmek 1
- Yan çizgi ihlali 1
- Atış sahası dışından atış 1
- Cirit atma (hamle) hakkını kullanmama 1
- Erken ve çift çıkış 1
- Attan düşme 3
- Attan düşme (ikinci kez) 3
- Attan inme (izinsiz) 1
- Yasak sahada 3 veya daha fazla oyuncu bulunması 1
- Hamle hakkı doğan sporcunun yan çizgiden oyuna girmesi 1
- Karşı alaya kasten dalan sporcuya 3
- Ciritini atış alanında kasten yere atan 1
- Çift çıkışa 1
- Erken çıkışa 1
- Cirit düşürme 1
- Yasak saha ihlali 1
Sporcu Kıyafetleri
Gömlek :Hakim yaka, düğmeli değişik renkli (takımların renklerine göre) tercihen ipek kumaştan yapılmıştır.Veya Kulüp renklerinde numaralı forma
Yelek:kolsuz cepken özelliğine sahip çift yüzlü giyilebilen bir giysidir.
Pantolon :Dizlere kadar dar paçalı düğmeli ve dizden yukarı doğru genişleyen bir yapıda olur.
Çizmeler :Süvari çizmesi tipinde olup, cirit için uygun alanı tercih edilir. Üzerine yırtıcı ve kesici olmayan mahmuz takılabilir.
Atların Kuşamı
- Atın başlığı; (dizgin) deriden yapılan atın başını çevreleyerek saran ve atın yönetimini kolaylaştıran, aynı zamanda gemin takıldığı bir kuşamdır.
- Binek teçhizatı, eyer atın bel kısmına üstten keçe veya post üzerine konan kolon kayışları ile bağlı ve kesici olmayan üzengilerden oluşan bir teçhizattır.Hakemler üzengileri kontrol ederek maçı başlatır.
Müsabaka Alanı
Oyun alanı; Eni en az 30 m en çok 50 m, boyu en az 90 m, en çok 160 m olan görülebilecek şekilde 15 cm genişliğinde çizgilerle belirlenen alandır. Zeminin drenajı iyi düzenlenmiş taşsız kabartılmış yumuşak toprak veya 5-6 cm kalınlığında kumlanmış alandır.
Alay Durağı; Oyun alanının her iki başında takım atlarının dizi halinde durduğu ve 7(yedi) metre derinliğindeki alandır.
Yasak Alanı; Alay durağı ile atış alanı arasında kalan 5(beş) metre eninde ve düz çizgi ile belirlenen alandır.Bu alan rakip sporcu tarafından ihlal edilemez, ihlal edildiği takdirde rakip sporcuya 1 (bir) fena puan verilir.
Atış sahası; yasak sahadan orta çizgiye doğru 7 (yedi) metrelik alana denir, kesik çizgilerle belirlenir.Ciritçi bu alanın içerisinden rakip alaydaki herhangi bir hedefe ciritini atar.
